Renkli yün, ipek ve diğer ipliklerden atkı-çözgü
dokusu üzerine atılan ilmelerle tezgâhta dokunan havlı bir yapıya sahip desenli
ya da desensiz bir yaygı olan halı, insanlığın en eski el dokuma sanatlarından
biridir. Anadolu’nun ortasında, kültürlerin kaynaşıp yoğrulduğu Kapadokya
bölgesinin bir parçası olan ilimizde halıcılığın tarihi çok uzun bir geçmişe
sahiptir. Niğde yöresinde ahşaptan yapılmış ıstarda(halı dokunan tezgâh) dokunan
el dokuması halılar Maden (Çamardı), Ulukışla, Melendiz (Çiftlik ve çevresi),
Kemerhisar, Bor, Koyunlu yerleşimleri başta olmak üzere il genelinde
yüzyıllardır üretilmektedir. Bundan 10-15 sene öncesine kadar her evde ‘ıstar’
adı verilen halı dokuma tezgâhları bulunuyordu ve halıcılık önemli bir geçim
kaynağıydı. Günümüzde dokuyucularına getirdiği gelirin azalması, dokuyucuların
gelir getiren farklı uğraşılara yönelmeleri sebebiyle eski önemini yitiren
halıcılık kimi yörelerde halen insanların geçimine katkı sağlamakta olan bir el
sanatıdır.
Hemen hepsi kadınlar tarafından dokunan yöre halılarındaki motifler bereket,
şans, sağlık, ölüm, günah, yeniden dirilme, nazar ve sonsuzluk gibi konuları
simgeler. Bölge halılarında en fazla kullanılan desenler göz, yıldız, hayat
ağacı, akrep, muska, akarsu, dulavrat otu, kuş, koçboynuzudur. Ayrıca yörede
‘kamalı’ denen ve önceleri bölgede yaşayan Rumlardan kalma bir motif olan
‘gamalı haç’ modelli halılar da yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Niğde’nin
geleneksel halıları kaba yani kalın dokumadır. 26-28 kalite(dm2’deki ilmek
sayısı) olan Niğde halılarının ortasında göbek denen büyük bir motif ve onu
tamamlayan iri motifler yer almaktadır. Bunlara göbekli halı denmektedir.
Ayrıca çiçekli, kuşlu modelli halılarda bulunmaktadır. Genelde motiflerin
bulunmadığı boşlukların fazla olduğu görülmektedir. Halı yapımında kullanılan
iplerde koyun yünü kullanılmaktadır. Kirmenle eğrilerek ip haline getirilen
yünler doğal boyama yöntemleriyle, çeşitli bitkilerle boyanarak halı yapımında
kullanılmaya hazır hale getirilmektedir. Halılarda en çok kırmızı(al),
gök(mavi, lacivert), siyah, pisi tüyü(gri), pas ipi(kahverengi), asma
yaprağıyla boyanan yavşan yeşili, cevizin kabuğuyla boyanan tetir gibi renkler
kullanılmaktadır. Kullanılan bu ipler artık sentetik boyayla boyatılarak da
kullanılmaktadır.
Halının yapımında sındı(makas), kirkit, tarak ve bıçak kullanılmaktadır. Halı
tezgâhında ise varan gelen, kücü demiri, burgu gibi kısımlar bulunmaktadır.
Halı yapımına ıstara, önceleri ağaçtan şimdi ise demirden olan tezgâhlara, eriş
adı verilen iplerin çizilmesi(sarılması) ve ayak denilen uç kısmının
örülmesiyle başlanır. Daha önceden belirlenen modele göre renkli yün ipliklerle
ilmeler(ilmek) atılarak halı yükseltilir. Her bir sıradan sonra ilmelerin
atmaması ve sıkı olması için önce geçgi adı verilen ip geçirilip kirkitle
sıkıştırılmak için vurulur. Daha sonra varan gelen indirilerek ipler el ile
ayalama yapılır, çapraz hale getirilip argaç denilen ip geçirilir ve tekrar
kirkitle vurularak ilmelerin sıkılaştırması işlemi yapılır. Bu şekilde
dokunarak devam edilen halının yapımı tamamlanır. Yörede dokunan bu halılar
taban halısı, somya halısı, minder, yastık, namazla(seccade) olarak
kullanılmaktadır. Günümüzde bitme noktasına gelen Halıcılık, sadece Bor
ilçesine bağlı Obruk Köyü’nde her evde bulunan tezgâhlarda, geleneksel
özelliklerinin dışında, sipariş üzerine yapılan el dokuma halılarla devam
ettirilmekte ve aile geçimine katkı sağlamaktadır. Ayrıca Niğde Valiliği bünyesinde
oluşturulan Halıcılık Birliği, çeşitli köy ve kasabalarda kurduğu atölye ve
kurslarla il genelinde el dokuma halı geleneğini devam ettirmeye çalışmaktadır.
Halıcılık Birliği açtığı kurslarda Niğde’nin geleneksel halı motiflerini gün
yüzüne çıkartarak ve yeniden dokutarak bu sanatın devam etmesini sağlamaya
çalışmaktadır.