NİĞDE İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

ÇANCILIK

Çan, genellikle metalden yapılan, içindeki bir dille ya da tokmakla kenar ucuna vurulduğunda çınlayan içi boş bir araç olarak tanımlanıyor. İlk çanlar Tunç Çağında yapılmıştı. Dünya üzerinde çok geniş bir alana yayılmış olan çancılığın genellikle her kültürde iyi belirlenmiş bir yeri vardır. Çanların özel güçler taşıdıklarına örneğin; yağmur yağdırabildiklerine, fırtına bulutlarını dağıttıklarına, muska gibi takılıp hayvanlara ya da taşıtlara takıldıkları, cinleri ürkütüp kaçırdıklarına, büyü yapmaya veya bozmaya yaradıklarına inanılmıştır. Çan ve çancılığın Anadolu’da da tarihi bir geçmişi bulunmaktadır. Anadolu insanı çanı bir iletişim aracı, çancılığı da bir meslek olarak benimsemiştir. Çan, çocukların beşiklerinde uyutma ve eğlendirme aracı, atların eyerleri ve başlıklarında bir süs aracı, koyun ve keçilerin boynunda bir haberleşme aracı olarak Türk Kültürü’nde yer almıştır. Anadolu’da olduğu gibi ilimizde de çancılık uzun yıllardan beri süregelen bir el sanatıdır. Bu sanat ilimiz Bor ilçesinde yaygın olarak yer bulmuştur. Önceleri yılın on iki ayı yapılan çancılık artık yalnız yaz aylarında yapılan bir el sanatı olarak devam etmektedir. Çan yapımında kullanılan aletler; sac makası, çan çekici, dövme taşı, dövme halkası, sava(örs), perçim (çanın kenarlarını birleştirip sağlamlaştırmak için takılan bir çeşit çivi)’ dir. Çanın ana malzemesi sacdır. Bu saclar tabaka halinde alınır. Yapılacak çanın ebadına göre sac makasıyla kalıplar halinde kesilir. 4-5 tanesi üst üste konulur ve yumuşatmak için ateşe verilir. Ocaktan çıkarılıp dövme halkasına konularak çan çekici ile dövülerek şekil verilmeye başlanır. Saclar dövüldükçe kadeh veya tas şeklini alır. Dövme işlemi saclar istenilen şekli alana kadar devam eder. Daha sonra üst üste konulan saclar birbirlerinden ayrılarak işlemler tek tek yapılmaya devam edilir. Bu parçalardan ya iki tanesi birleştirilerek bir çan meydana getirilir ya da şibikli(yekpare) adı verilen tek parçadan oluşan çanlar yapılır. Tek parçadan yapılacak çanın dövülmüş sacı alınır hafifçe ağız kısmı birbirine yaklaştırılır ve iki kenarı yaklaştırılır, örse konulur ve çekiçle dövülerek birleştirilir. Sağlam olması içinde perçim denilen küçük çivi ile birbirine tutturulur. Sonrasında kulpu takılır. Renk ve sesin oluşturulabilmesi için içine bakır tozu atılır dışı da sarı, bakır metali ve cam parçacıklarının içinde bulunduğu kireçli bulamaçla kaplanarak ateşe verilir ve tavlanır. Ocaktan çıkarılan çan soğumaya bırakılır. Soğuduktan sonra çanın ses çıkarmasını sağlayan demirden veya sacdan yapılan dili takılır. Çanlarda sesin iyi olması görünüşten daha önemlidir. En son olarak dili takılan çanın sesinin uygun biçimde olması için çan ustası o sesi bulana kadar çanı örste döver. Çanın sesi ayarlanınca da çan yapımı tamamlanmış olur. İki parçadan yapılan çanlarda ise dövülerek şekil verilmiş iki sac perçinlenerek çan şekli oluşturulur. Diğer bütün işlemler aynı şekilde yapılarak bu çanın yapımı da tamamlanır.

Çan çeşitleri; top çan, deve çanı, yassı(iki dilli) çan, keçi çanı(tıngırak) ve dökme çandır.

 İlimiz Bor ilçesinde önceleri yaygın olarak yapılan çancılık son zamanlarda artık çok azalmıştır. İlçede çancılık, çan yapımının tek ustası olan ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca “Geleneksel El Sanatçısı” olarak kayıt altına alınan ‘Çan Ustası’ Ayhan DEMİRÖRS tarafından devam ettirilmeye çalışılmakta ve günümüzde de varlığını sürdürmektedir.

  • Çancılık (8)
  •  Çancılık (3)